گزارشی از تلاش‌های زنان خبرنگار در افغانستان
مدیر مسئول رادیو سحر افغانستان: زنان افغان حق خود را از طریق رسانه می‌گیرند
«مجیب خلوتگر»، رئیس اجرائی نهاد نی، می‌گوید: «براساس یافته‌های نی، حدود ۲ هزار و ۵۵٣ خبرنگار و کارمند در رسانه‌های افغانستان فعالیت می‌کنند که ۱۷ درصد (۲ هزار و ۱۱۳ نفر) آنان را زنان تشکیل می‌دهند. تعداد بانوان شاغل در رسانه‌ها در سال ۱۳۹۴، به هزار و ۸۶۰ نفر و در سال گذشته (۱۳۹۵) به ۲ هزارو ۳۶۶ نفر رسیده است.»
رئیس اجرائی نی همچنین افزود: «به دلیل افزایش ظرفیت‌های کاری زنان، روزبه‌روز تعداد آنان در رسانه‌ها افزایش می‌یابد و به همین دلیل، از جامعه خبرنگاری خواست سال ۱۳۹۶ را سال حمایت از بانوان خبرنگار نام‌گذاری کنند.»
وی با اشاره به اینکه آمار نشان می‌دهد براساس بررسی که این مؤسسه در جریان سه هفته انجام داده است، حضور زنان شاغل در رسانه‌ها، ۱۲ درصد افزایش یافته است، عنوان کرد: «با وجود افزایش میزان مشارکت و حضور زنان در رسانه‌ها، متاسفانه میزان بالای خشونت علیه خبرنگاران یکی از عوامل نگران کننده به شمار می‌آید به طوری که در سال ٩۵، حدود ۳۹۵ مورد خشونت، ۵۴ مورد کتک‌کاری، هشت قتل، هشت جراحت و سه مورد بازداشت موقت ثبت شده است البته تعداد جان‌باختگان در مقایسه با سال ٩۴ که ۱۲ نفر بود، کاهش یافته است. گزارش‌هایی هم از خشونت علیه خبرنگاران طی سه ماه اول سال ۱۳۹۶ ثبت شده است؛ اما خبرنگاران زن به هیچ وجه پا پس نکشیده‌اند و در حال تغییر وضعیت موجود خود در فضای رسانه‌ای و در مرحله بعدی در جامعه افغانستان هستند.»
حلوتر همچنین تاکید کرد: «زنان خبرنگار در افغانستان، از جامعه‌ای سر درآورده‌اند که همین ١۶ سال گذشته هیچ حقی در اجتماع برای آنها قایل نبوده است. حتی در حال حاضر هم به جز مناطق شهری، زنان در مناطق روستایی و به خصوص در قلمرو طالبان حرفی برای گفتن ندارند، چه برسد به آنکه روی صفحه تلویزیون ظاهر شوند و «مایه ننگ خانواده» قلمداد شوند. متاسفانه با وجود پیشرفت‌های محسوس و کمک‌های میلیارد دلاری جامعه جهانی به افغانستان، تا به حال زنان خبرنگار از سوی جامعه پذیرفته نشده‌اند و این به آن معنی است که آنها راه سخت و طولانی برای اثبات حقانیت خود دارند.»
شبکه‌ای خاص زنان
در این اواخر تعداد خبرهایی که درباره تأسیس رسانه‌ها از سوی زنان و برای زنان منتشر می‌شود، افزایش پیدا کرده است؛ ایجاد یک تلویزیون مخصوص زنان در کابل، تأسیس یک رادیو در استان شمالی بدخشان و سایت و خبرگزاری‌هایی که به دست زنان اداره می‌شوند.
شبکه تلویزیونی «زن» ماه گذشته در حالی کار خود را آغاز کرد که همه کارکنان و خبرنگاران آن زن هستند.
خاطره احمدی، یکی از کارکنان این شبکه، به خبرگزاری رویترز گفته بود که هدف از تأسیس آن آگاه کردن زنانی است که از حق خود اطلاعی ندارند: «ما از طریق این رسانه می‌خواهیم صدای زنان را بلند کنیم تا بتوانند از حق خود دفاع کنند.»
تقویت دموکراسی
«بصیر احمد دانشیار»، استاد دانشگاه هرات، معتقد است با وجود اینکه حضور فعلی زنان در رسانه‌ها بسیار کم است، ولی همین تعداد کم هم می‌تواند تأثیر بزرگی بر تقویت فرهنگ و دموکراسی در افغانستان داشته باشد.
او می‌گوید: «من فکر می‌کنم حضور زنان در رسانه‌ها و به خصوص در رأس یک رسانه می‌تواند نقش اثربخشی بر بهبود وضعیت دموکراسی در یک جامعه داشته باشد».
این استاد روزنامه‌نگاری در ادامه با توجه به عدم توجه به حضور زنان در رسانه‌ها عنوان کرد: «متاسفانه در افغانستان توجه به مبحث حضور زنان کم‌رنگ است و به آن توجه چندانی نمی‌شود. در بیشتر موارد حضور زنان در رسانه‌ها نمادین است، در برخی موارد هم متأسفانه دیده شده که از حضور زنان در رسانه‌ها استفاده ابزاری می‌شود.»
وی در ادامه گفت: «هرگز روی وضعیت و جایگاهی که زنان باید در رسانه‌ها داشته باشند، تمرکز نشده و موضوع زنان در رسانه اغلب برای جلب توجه حامیان مالی بوده است.
در حالی که من باورمند هستم در هر جامعه‌ای که زنان در رأس هرم تصمیم‌گیری بودند، به خصوص در امر رسانه؛ توانسته‌اند نقش بیشتری روی پویایی و اثربخش‌کردن هرچه بیشتر زنان جامعه داشته باشند، اما در افغانستان این موضوع به شکل عقب‌گرا مطرح شده است؛ یعنی وقتی زنی در رأس هرم تصمیم‌گیری رسانه بوده نقش زنان دیگر در آن رسانه کم‌رنگ بوده است. به نوعی چشم و هم چشمی‌هایی بینشان به وجود آمده که مانع رشدشان در حوزه رسانه‌ای شده است.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «به باور من باید ارزیابی و تحقیق صورت گیرد که چرا زنان آن بازدهی و تأثیری را که باید در رسانه‌ها می‌گذاشتند، ندارند. تعداد زنانی که در رأس هرم تصمیم‌گیری در رسانه‌ها هستند انگشت‌شمار است و این عده باید افزایش پیدا کند و از طرف دیگر باید به کیفیت کارشان هم توجه جدی شود.»
بصیر احمد دانشیار معتقد است که در بسیاری از موارد ریشه خشونت علیه زنان، در ناآگاهی مردان است، اگر یک زن مدیر رسانه باشد می‌داند که درد همنوع‌هایش چیست و خیلی راحت می‌تواند به مخاطب مرد خود چگونگی رفتار با زن را یاد دهد.
او در پایان گفت: «حضور زنان در رسانه‌ها به ویژه در رأس هرم تصمیم گیری، می‌تواند روی نقش زنان در جامعه تأثیرگذار باشد. اگر به این موضوع توجه اساسی صورت گیرد، شاهد تغییر مثبت، هم در فرهنگ جامعه و هم در دموکراسی خواهیم بود.»
تلنگری برای تغییر
«خبرگزاری بانوان افغانستان»، اولین خبرگزاری در افغانستان است که از سوی زنان اداره می‌شود و بر موضوعات مربوط به زنان تمرکز دارد. دفتر این خبرگزاری در منطقه «قول‌اردو» شهر هرات در زیرزمین یک ساختمان سه طبقه قرار دارد. ساختمانی معمولی که وسط حال آن یک میز بزرگ قرمزرنگ گذاشته‌اند با حدود هفت لپ‌تاپ. در اطرف میز چند دختر در حال نوشتن اخبار هستند و در رأس آن «نسیمه همدرد»، مدیر خبرگزاری بانوان افغانستان نشسته است. وی که ٢٨ساله است درباره هدف ایجاد این خبرگزاری می‌گوید: «ما می‌خواستیم چیزهایی را که در رسانه‌های دیگر کمتر به آن پرداخته می‌شود پوشش دهیم و دریچه‌ای باشیم تا از طریق آن جامعه از مشکلات و موضوعات مربوط به زنان آگاه شود و راه‌حل برخورد با آنها را پیدا کنیم.»
وی درباره اینکه چه موضوعی باعث ایجاد این خبرگزاری شد، گفت: «زمانی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدم، در رسانه‌هایی کار می‌کردم که بیشتر موضوعات زنان را پوشش می‌دادند و چون علاقه زیادی به این بخش داشتم، تصمیم گرفتیم سایت و رسانه‌ای مختص زنان که آسیب‌پذیرترین قشر جامعه افغانستان هستند، ایجاد کنیم. یکی از اهداف ما این است که اگر در داخل کسی متوجه این قضیه نیست، دوستان بین‌المللی و نهادهایی که کمک می‌کنند، بفهمند که در جامعه افغانستان چه مشکلات و حتی نکات مثبت و خوبی‌هایی وجود دارد.»
نسیمه همدرد درباره سوژه‌هایی که کار می‌کنند و مشکلاتی که با آن مواجه هستند، می‌گوید: «اغلب جامعه روی خوشی به خبرنگاران زن نشان نمی‌دهد و زمانی که یکی از گزارشگرانش به صحنه می‌رود، افراد به سختی حاضر می‌شوند با او مصاحبه کنند و حتی در ادارات دولتی هم به دلیل تبعیض جنسیتی، خیلی کم حاضر به پاسخ‌گویی می‌شوند. با این وجود خبرگزاری بازتاب‌های بسیار خوبی داشته است. انتظار نداشتیم در چند ماه اول به این میزان زیاد بازدیدکننده داشته باشیم، نه اینکه کار ما ضعیف باشد، چون ما می‌گفتیم که یک رسانه نوپاست و طول می‌کشد تا جای خود را پیدا کند. در حال حاضر تعداد زیادی هستند که ما را می‌خوانند و عده زیادی هم هستند که برای ما یادداشت می‌نویسند تا منتشر کنیم. حتی چند مورد برنامه تلویزیونی برا اساس سوژه‌هایی که ما کار کردیم، ساخته شده است.»
مدیر خبرگزاری بانوان افغانستان در پایان گفت: «امیدواریم تلنگرهایی که با اخبار و گزارش‌هایمان می‌زنیم باعث ایجاد یک تفکر شود و این تفکر، تغییر مثبت ایجاد کند.»
برای آینده قربانی می‌دهیم
نقیبه بارکزی، ٢۶ساله، مسئول نهاد زنان خبرنگار، مدیر ارزیابی تلویزیون ملی افغانستان و خبرنگار این شبکه، مشکلات زنان خبرنگار را به سه بخش تقسیم می‌کند: «مشکلات زنان خبرنگار در افغانستان و به خصوص شهر هرات را که جو سنتی‌ای دارد، می‌توان به سه دسته تقسیم کرد؛ اولین مشکل بحث نپذیرفته‌شدن از سوی جامعه است. یعنی اگر خانمی بخواهد در رسانه کار کند ابتدا به وی به چشم بد نگاه می‌شود و فکر می‌کنند خبرنگاری یک شغل مردانه است و زنان نباید در آن سهمی داشته باشند. تنها شغلی که جامعه برای زنان پذیرفته است، شغل معلمی است و اگر خیلی بخواهیم پیش برویم، پزشکی که زنان را معالجه می‌کند. دلیل این موضوع شاید به دوره سکوتی برگردد که در دوران طالبان بر جامعه حاکم بود.»
این خبرنگار تلویزیون ملی افغانستان که در دفتر کار خود، ساختمان این شبکه و در کنار استانداری هرات نشسته است، مشکل دوم زنان خبرنگار را اقتصاد می‌داند: «مشکل بعدی بعد اقتصادی مسئله است. رسانه‌هایی که از زنان کار می‌گیرند، یا پولی به آنها پرداخت نمی‌کنند یا مبلغ بسیار کمی را پرداخت می‌کنند. به بهانه‌هایی مثل افتخاری و کارآموزی تا یک سال هم به صورت رایگان از زنان کار می‌کشند، بعد از این یک سال هم اصلا تضمین شغلی وجود ندارد و بیشترشان این کار را ترک می‌کنند.»
وی مشکل سوم را که گریبانگیر همه اعضای جامعه است، امنیت می‌داند: «چالش سوم، مشکل امنیتی است، چون در افغانستان تنها جو سنتی موجود نیست که مانع کار زنان می‌شود. افراد و گروه‌های زیادی هستند که با حضور زنان در جامعه مشکل دارند که از آنها به عنوان مخالفان مسلح دولت یاد می‌شود.»
بارکزی همچنین افزود: «ما در مرحله‌ای قرار داریم که برای رسیدن به روزهای بهتر، امنیت و آرامش زنان زیادی از جمله زنان خبرنگار قربانی می‌شوند. هنوز مانده تا جامعه به این موضوع اعتماد کند که یک زن هم می‌تواند خبرنگار باشد.»
نقیبه بارکزی در پاسخ به این سؤال که زنان خبرنگار در افغانستان برای چه چیزی مبارزه می‌کنند، گفت: «زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند و چه بخواهیم و چه نخواهیم، مخاطب رسانه‌ها هم مرد است و هم زن؛ حضور انحصاری مردان در رسانه به این معنی است که به نیاز نیمی از مخاطبان که زنان باشند، بی‌توجهی شده است. هنوز وقتی یک زن دوربین به دست می‌گیرد به نظر خیلی‌ها اتفاقی غیرعادی رخ داده است. ما قربانی می‌دهیم تا این وضعیت را از بین ببریم. ما بیمه نداریم، امنیت شغلی نداریم و حتی در بیشتر موارد خود مقامات دولتی باعث ایجاد خشونت علیه خبرنگاران می‌شوند، اما برای رسیدن به هدف از پای نمی‌نشینیم.»
فضا مردانه است
«معصومه حیدری»، ٣٢ ساله، مدیرمسئول رادیو «سحر»، تنها رادیوی مخصوص زنان در هرات، درباره حضور زنان در رسانه‌های افغانستان می‌گوید: «بیشتر رسانه‌ها در افغانستان از سوی مردان اداره می‌شود؛ این رادیو اما از سوی یک زن اداره می‌شود. مسلما اگر امکان داشته باشد، مدیریت رادیوی ما را هم یک مرد برعهده خواهد گرفت.»
وی نیز مانند دیگر کارشناسان و خبرنگاران زن افغان بزرگ‌ترین مشکل را آماده نبودن جامعه افغانستان برای حضور و کار زنان در رسانه می‌داند و معتقد است: «در جامعه ما نسبت به کار زنان در رسانه‌ها دید منفی وجود دارد، وقتی که یک دختر به‌عنوان خبرنگار کار می‌کند، هزار انگ به او می‌زنند که همین موضوع بیشتر باعث دلسردی و ترک این حرفه می‌شود. البته این مشکلات از خانواده‌ها شروع می‌شود، بیشتر خبرنگاران زنی که تصمیم به کار در رسانه می‌گیرند، ابتدا در خانواده خود جنجال می‌کنند و بیشتر هم موفق به انجام‌دادن این کار نمی‌شوند.»
حیدری درباره برنامه‌های رادیو «سحر» می‌گوید: «ما در برنامه‌های خود سعی داریم تا دید جامعه را نسبت به زنان تغییر دهیم. شکر خدا فعلا وضعیت کمی بهتر شده است. زمانی که من از پوهنتون (دانشگاه) فارغ‌التحصیل شدم، در کلاس ما ١۴ نفر دختر بودند که در بین آنها فقط من این کار را شروع کردم. بقیه یا خانه‌نشین شدند یا کار دیگری انجام دادند. به هر صورت به نظر می‌رسد که زنان افغان عزم خود را برای تغییر فضای موجود، جزم کرده‌اند؛ در شرایطی که تمام گروه‌های فعال در افغانستان می‌خواهند حق خود را از طریق گلوله و جنگ از طرف مقابل بگیرند، زنان تصمیم گرفته‌اند این کار را با رسانه انجام دهند.»
منبع: شرق
