مصائب زنان برای تدریس در دانشگاه؛
محدودیت‌های جنسیتی در برابر شایستگی‌های علمی
فاطمه رجبی- «سال‌ها درس می‌خوانی، با هزار و یک مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنی ولی درنهایت وقتی می‌خواهی به آرزویت برسی می‌بینی جنسیتت مانع می‌شود. باز باید یک سال صبر کنی شاید گشایشی پیش بیاید. اگر نمی‌خواهند ما عضو هیئت‌علمی بشویم اصلاً چرا می‌گذارند تا مقطع دکترا بالا بیاییم؟ بالاخره باید فکرش را کرده باشند که ما وقتی تا اینجا بالا می‌آییم می‌خواهیم درس بدهیم.» صبا اینها را می‌گوید. دو سال است که از مقطع دکتری در یکی از دانشگاه‌های دولتی تهران فارغ‌التحصیل شده اما نتوانسته به عنوان عضو هیئت علمی وارد هیچ دانشگاهی بشود.
او می‌گوید: «هر سال دانشگاه‌های مطرح کمی در رشته‌های مربوط به جغرافیا عضو هیئت علمی می‌گیرند چون این رشته ظرفیت زیادی هم از نظر تعداد دانشجو ندارد اما پارسال که بالاخره دو دانشگاه اعلام تقاضا کردند یکی از آنها استاد مرد می‌خواست. آدم اینها را که می‌بیند واقعاً ناامید می‌شود. اصلاً نمی‌دانم چه بهانه‌ای ممکن است داشته باشند.»
موضوع جذب تبعیض‌آمیز اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها مسئله تازه‌ای نیست. چندین سال است که تعداد دانشجویان زن که از مقطع دکترای دانشگاه‌های مختلف فارغ‌التحصیل می‌شوند با تعداد زنانی که جذب هیئت علمی دانشگاه‌ها می‌شوند هیچ تناسبی ندارد درحالی‌که به نظر می‌رسد فعالیت به‌عنوان استاد دانشگاه، بین تمام فارغ‌التحصیلان مقطع دکترا محبوبیت زیادی دارد. در حال حاضر طبق آمار وزارت علوم ۵۱ درصد فارغ‌التحصیلان مقاطع بالای آموزش عالی را زنان تشکیل می‌دهند اما خود وزیر علوم سابق سهم زنان از هیئت علمی دانشگاه‌ها را ۱۷ درصد اعلام کرد. رقمی که «محمد فرهادی» هم از آن راضی نبود و می‌گفت این نسبت باید اصلاح شود. نه تنها او بلکه مسئولان زیادی تأکید می‌کنند که در حال تلاش برای تغییر این نسبت هستند اما گویا دربرداشتن قدم اول که حذف فاکتور جنسیت در پذیرش اعضای هیئت علمی است، لنگ می‌زنند و هنوز هم تعداد نه‌چندان کمی از فارغ‌التحصیلان زن وقتی به سراغ دانشگاه‌ها می‌روند با سدی به نام جنسیت روبه‌رو می‌شوند.
مریم که چند سال است از رشته مدیریت رسانه دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده یکی از همین زنان است. او می‌گوید: «از همان ابتدا به فعالیت دانشگاهی علاقه زیادی داشتم تا جایی که به‌سرعت مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا را طی کردم و نمراتم همیشه بالابود. فعالیت‌های علمی زیادی هم داشته و دارم. همیشه هم دلم می‌خواست در یکی از دانشگاه‌های خوب که در آنها درس‌خوانده‌ام به‌عنوان هیئت علمی تدریس کنم اما وقتی نوبت به این کار رسید در کمال تعجب دیدم آنهایی که در رشته من عضو هیئت‌علمی می‌پذیرند فقط مرد می‌خواهند.»
او ادامه می‌دهد: «اگر هر مانع علمی پیش رویم بود آن را برمی‌داشتم اما آیا می‌توانم جنسیتم را عوض کنم؟ اصلاً اگر بخواهیم با نگاه سنتی هم به ماجرا نگاه کنیم می‌بینیم که استادی دانشگاه یکی از بهترین شغل‌ها برای زنان است. هم انعطاف زیادی دارد و هم چه محیطی برای کار بهتر از دانشگاه اما احساس می‌کنم سیاست‌های دیگری وجود دارد که ما از آنها بی‌خبریم.»
رئیس مرکز جذب: نگاه جنسیتی نداریم/ دانشگاه‌ها: استاد مرد می‌خواهیم
سراغ هر مسئولی که بروی خبر از تلاش همه‌جانبه برای جذب زنان در هیئت علمی دانشگاه‌ها و دیده شدن تلاش‌های علمی آنها می‌دهد. محمدرضا رضوان طلب رئیس مرکز جذب وزارت علوم که ظاهراً نقشی کلیدی برای به ثمر رسیدن این تلاش‌ها دارد، تبعیض سازمان‌یافته برای جذب بیشتر مردان را با صراحت رد می‌کند و می‌گوید: «اگر مانعی برای جذب زنان به دانشگاه‌ها وجود دارد به اعمال سلیقه‌های شخصی اساتیدی برمی‌گردد که وظیفه تائید داوطلبان را بر عهده‌دارند. ما تمام تلاشمان را می‌کنیم که این نگاه سلیقه‌ای را تغییر دهیم.»
او در جواب اینکه چرا باید سرنوشت یک فرد در اختیار اعمال سلیقه اساتید باشد؟ می‌گوید: «به‌هرحال درنهایت آنها هستند که وضعیت علمی متقاضی را بررسی می‌کنند. درست است که ما یک سری فاکتور تعیین کرده‌ایم که بر اساس آن قضاوت کنند اما اعمال‌نظر آنها در مورد همین برگ خریدها غیرقابل‌اجتناب است. به همین دلیل هم ما تلاش می‌کنیم که در انواع جلسات و هم‌اندیشی‌هایی که داریم آنها را توجیه کنیم که عادلانه برخورد کنند و حتی اگر به قبر و قیامت اعتقاد ندارند به وجه علمی دانشگاه‌ها و جایگاه مقدس خودشان توجه کنند. ما هم تلاش می‌کنیم پرونده‌های کسانی را که درخواست تجدیدنظر دارند با دقت بررسی کنیم حتی می‌توانم بگویم که درباره زنان متقاضی تا حدی با تبعیض مثبت برخورد می‌کنیم تا جایگاه زنان در هیئت‌علمی دانشگاه‌ها بهتر شود.»
او به‌صراحت می‌گوید: «قید جنسیت در پذیرش اعضای هیئت علمی وجود ندارد جز در مواردی که دانشگاه‌ها صرفاً دخترانه هستند یا می‌خواهند فردی را در طرح سربازی جذب کنند.» اما با بررسی آخرین فهرست اعلام نیاز دانشگاه‌ها که شهریورماه همین امسال منتشر شد می‌بینیم که چندین دانشگاه معتبر و ممتاز اعلام کرده‌اند که برای چندین رشته مختلف فقط استاد مرد جذب می‌کنند. مثلاً دانشگاه تهران در رشته‌های مدیریت مالی و کلام، دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی در رشته‌های الهیات و زبان انگلیسی و دانشگاه علامه طباطبایی در رشته‌های زبان آلمانی و مطالعات منطقه‌ای فقط استاد مرد خواسته‌اند. دانشگاه شهید چمران اهواز هم گوی سبقت را از همه دانشگاه‌ها ربوده و در ۶ رشته و گرایش ازجمله زیان انگلیسی، زمین‌شناسی، علوم و مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران و مهندسی نفت قید جنسیت تعیین کرده است. از بین تمام آنها هم فقط برای رشته علوم کامپیوتر از طرح جذب سرباز استفاده کرده و بقیه تقاضاهایش همه در قالب قرارداد پیمانی بوده‌اند.
اوضاع دانشگاه‌های غیرانتفاعی هم چندان بهتر نیست. مؤسساتی مانند پویش، ولیعصر(عج)، سهروردی و… همگی تقاضای جذب استاد مرد داشته‌اند آن هم در قالب قرارداد پیمانی و نه طرح سربازی. اینجاست که باید پرسید دم خروس پذیرش جنسیتی در هیئت‌علمی‌ها را باور کنیم یا قسم حضرت عباس مسئولان برای برقراری عدالت جنسیتی!
عبور از آزمون، خان اول برای زنان
عده زیادی از زنان از همان دوران دانشجویی در مقطع دکتری می‌دانند که باید قید عضویت در هیئت‌علمی دانشگاه‌ها را بزنند چون حتی اگر دانشگاه‌ها اعلام نیاز کنند و آنها بتوانند از خوان نگاه‌های سلیقه‌ای بگذرند تازه باید شرایط دیگری را هم بپذیرند. بهار یکی از همین افراد است. او که در رشته مدیریت مالی فارغ‌التحصیل شده می‌گوید: «حتی اگر تبعیض جنسیتی همان اول اعمال نشود، در مراحل بعد شرایطی برای زنان ایجاد می‌شود که هیچ جای قانون نیامده است. مثلاً بعضی از دانشگاه‌هایی که اجباری عمومی برای پوشیدن چادر در آنها وجود ندارد از اساتید زن می‌خواهند که حتماً این پوشش را انتخاب کنند.»
مهسا هم که فارغ‌التحصیل حقوق دانشگاه آزاد است از خان‌های بعدی بیشتر شکایت دارد و می‌گوید: «هرچقدر هم که وزارت علوم بگویم فلان قانون را داریم و فلان کار را می‌کنیم دانشگاه‌ها کار خودشان را می‌کنند. مخصوصاً دانشگاه‌های تراز اول اصلاً توجهی به قوانین وزارت علوم ندارند. آن‌قدر پارتی‌بازی و نگاه سنتی و سلیقه‌ای درزمینهٔ جذب اعضای هیئت‌علمی وجود دارد که اعمال محدودیت جنسیتی رسمی پیش آن چیزی نیست. من به خاطر دارم که یکی از اساتیدی که با من مصاحبه می‌کرد به من گفت اگر پس‌فردا بچه‌دار شدی و رفتی مرخصی ما باید چه‌کار کنیم؟ درحالی‌که در قانون آمده که باید چه‌کار کنند و این چیزی نیست که من به آن جواب بدهم. درواقع این سؤال برای تحقیر کردن من پرسیده شد.»
محمدرضا رضوان طلب از امکان شکایت و بررسی شش مرحله‌ای شکایات خبر می‌دهد اما دانشجویانی که شکایت کرده‌اند می‌گوید راه به‌جایی نمی‌برند و دانشگاه‌ها حتی خود را ملزم به پاسخگویی به وزارت علوم نمی‌دانند.
منبع: اعتمادآنلاین