رده بندی جهانی آزادی مطبوعات ، ایران در رده ۱۶۶

گزارشگران بدون مرز

در جهان پس از ١١ سپتامبر فقط صلح حافظ آزادی است

گزارشگران بدون مرز اول آبان ماه ١٣٨٧ هفتمین رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات را منتشر کرد.

نه توانمندی اقتصادی که صلح ضامن آزادی مطبوعات در جهان است. این نتیجه‌گیری اصلی هفتمین رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات گزارشگران بدون مرز است، که اول آبان ماه ١٣٨٧ منتشر شد. این ردبندی معیاری برای سنجش آزادی مطبوعات در ١٧٣ کشور جهان است و هر ساله از سوی گزارشگران بدون مرز منتشر می‌گردد. نتیجه‌گیری دیگر این رده بندی بازهم درجا زدن سه کشور ترکمنستان (١٧١) کره شمالی (١٧٢) و اریتره (١٧٣) در آخرین رده‌های جدول است. و اینکه رفتار جامعه جهانی با کشورهای اقتدارگرایی چون کوبا (١۶٩) یا چین (١۶٧) برای بدست آوردن نتیجه‌ای مطلوب موثر نبوده است.
جهان پس از ١١ سپتامبر به روشنی ترسیم شده است. دمکراسی‌های بزرگ بی‌ثبات شده و در موضعی تدافعی قرار گرفته‌اند و به‌تدریج فضای آزادی‌ها را کاهش می‌دهند. دیکتاتوری‌های پرقدرت اقتصادی با استفاده از تفرقه در جامعه جهانی و جنگ‌های ویرانگری که به نام مبارزه با تروریسم، به راه افتاده‌اند، اقتدارگرایی خود را با غرور به رخ می‌کشند. تابوهای مذهبی یا سیاسی هر سال به کشورهایی که در مسیر گسترش آزادی‌ها گام بر می‌دارند بیشتر تحمیل می شوند.

در این وضعیت خفقان عمومی حاکم بر کشورهای بسته جهان، تحت رهبری دشمنان آزادی مطبوعات، با مصونیت کامل آنها از مجازات ادامه دارد. به گونه‌ای که نهادهای بین‌المللی چون سازمان ملل متحد همه‌ی اقتدار خود را بر روی اعضا از دست داده است. این بحران اما به برخی از کشورهای از نظر اقتصادی ضعیف این امکان را داده است که که علیرغم همه مصائب به مردمان خود این حق را بدهند که با دولت خود هم‌نظر نباشند و آنرا بتوانندعلنا اعلام کنند.

جنگ و صلح

جدول رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات محدوده زمانی از اول سپتامبر ٢٠٠٧ تا اول سپتامبر ٢٠٠٨ را در بر می‌گیرد. این جدول نه تنها جایگاه والای اشغال شده توسط کشورهای اروپایی را در معرض دید همگان قرار می دهد ( به استثنای زلاند نو و کانادا، ٢٠ رده اول جدول کشورهای اروپایی تشکیل می دهند.) که نمایان‌گر جایگاهی آبرومند برای برخی از کشورهای امریکای مرکزی و کارائیب نیز هست. جامائیکا و کستاریکا در رده های ٢١ و ٢٢ و اسلواکی ٢٠ و مجارستان در رده ٢٣ قرار دارند. کمی بالاتر از سورینام(٢۶) و ترینداد یا توباگو (٢٧) این کشورهای کوچک کارائیب حتا در مکانی بهتر از فرانسه (٣۵ ) قرار دارند که امسال نیز چهار رده نزول کرده است. و یا اسپانیا (٣٩) و ایتالیا (۴۴) دو کشوری که همچنان درگیر خشونت های مافیایی و سیاسی هستند. با تکیه بر معیارهای رده‌بندی، برای نامبیا (٢۴) فقط یک امتیاز کافی بود تا پس از صدر نشینی کشورهای آفریقایی به گروه بیست کشور اول جدول صعود کند.
نقطه مشترک کشورهای صدر نشین جدول با تفاوت‌های فاحش اقتصادی ( تفاوت درآمد سرانه برحسب جمعیت میان ایسلند (١) و جامائیکا (٢١) ١ به ١٠ است ) این است که این کشورها دارای نظام دمکراسی پارلمانی هستند و به ویژه وارد جنگ نشده‌اند.
امری که شامل حال امریکا ( رده ۴٠ در کشور خود و رده ١١۹ در خارج از حیطه سرزمینی ) و یا اسرائیل ( رده ۴۶ در کشور خود و رده ١۴۹ در خارج از حیطه سرزمینی ) نمی‌شود. در اسرائیل برای اولین بار پس از سال ٢٠٠٣ یک روزنامه نگار فلسطینی بدست ارتش این کشور کشته شده است. از سر گیری درگیری مسلحانه گریبانگیر گرجستان ( رده ١٢٠) و یا نیجر نیز بود که سقوطی سنگین داشت ( از رده ۹۵ در سال ٢٠٠٧ به رده ١٣٠ در سال ٢٠٠٨).
این کشورها علیرغم دارا بودن نظامی دمکراتیک اما در منازعه‌ای نظامی با ” تنش کم و یا زیاد” شرکت دارند. با این عمل روزنامه نگاران به‌عنوان آسان‌ترین هدف در معرض خطر درگیری یا سرکوب قرار می‌گیرند. آزادی موسی کاکا خبرنگار رادیو بین‌المللی فرانسه در نیامه پس از ٣٨۴ روز بازداشت و آزادی سامی الحج از جهنم گوانتانمو پس از شش سال زندان یادآوری‌ست بر این امر که جنگ همیشه جان‌ستان است اما آزادی‌ستان نیز هست.

زیر آتش منازعه‌گران و دولتی همه جا حاضر

در نبود راه حلی سیاسی برای حل معضلات مبرم خود کشورهای درگیر در منازعات پر خشونت، چون عراق ( رده ١۵٨) پاکستان (١۵٣) افغانستان ( ١۵۶) و یا سومالی (١۵٢) “مناطق سیاه” مطبوعات هستند. قتل، گرونگیری، دستگیری خودسرانه، تهدید به مرگ، امر روزمره‌ی روزنامه‌نگاران است، که علاوه بر آنکه زیر آتش منازعه‌گران هستند در اغلب موارد به طرفداری از طرفین درگیر هم متهم می‌شوند. هر بهانه‌ای برای خلاص شدن از دست ” مزاحمان” و “جاسوسان” خوب است. مانند سرزمین های خود مختار فلسطین (١۶٣) که به‌ویژه در غزه که از زمان قدرت یابی حماس وضعیت به وضوح وخیم‌تر شده است. در همین زمان در سریلانکا (١۶۵) علیرغم آنکه دولت انتخابی بر سرکار است اما مطبوعات با خشونتی سازمان داده شده از سوی دولت مواجه‌اند.
کشورهای که در صف آخر این رده‌بندی قرار دارند نطام‌هایی دیکتاتوری کما بیش با چهره‌ای آرایش شده هستند که در آنها مخالفان و روزنامه‌نگاران می‌توانند با شکاف در روزنه‌‌ی دیوارهای سیاه‌‌چال‌ تحمیل شده بر آنها زندگی کنند. سال المپیک در چین (رده ١۶٧) سال دستیگیری هو جیا و تعداد دیگری از منتقدان و روزنامه نگاران بود اما در عین حال فرصتی بود برای رسانه های آزاد که تدریجا از کنترل پلیسی تحمیل شده بر شهروندان قدرت بزرگ آسیا عبور کنند. روزنامه‌نگار بودن در پکن و یا در شانگها و همچنین در ایران (١۶۶) در ازبکستان (١۶٢) در زیمبایوه (١۵١) حرفه‌ای با خطر بالا، محرومیت‌های بسیار و آزارهای قضایی مداوم است. از سالها پیش در بیرمانی (١٧٠ ) تحت رهبری دیکتاتورهای نظامی نژادپرست و انعطاف ناپذیر حتا روزنامه‌نگاران و روشنفکران خارجی نیز دشمن ژِنرال‌های در قدرت محسوب می‌شوند.

جهنم‌های ایستا

در تونس زین العابدین بن‌علی (١۴٣) لیبی معمر قذافی (١۶٠) و روسیه سفید الکساندر لوکاشن‌کو (١۵۴) سوریه بشیر ال‌اسعد (١۵۹) یا گینه اکوادرو نیدو اوبینا نگوما (١۵٧) تصویر رهبر در همه‌ی خیابان‌ها و در صفحه اول روزنامه‌ها، برای قانع کردن بدبین‌ترین‌ها به عدم وجود آزادی بیان در این کشورها کافی است. دیگر دیکتاتورها کیش شخصیت را ترویج نمی‌کنند اما مثل هم‌پالکی‌های خود خفقان ایجاد می کنند. در لائوس (١۶۴) یا در عربستان سعودی (١۶١) برای روزنامه‌نگاران هیچ امکانی جز حرکت در خط رسمی قدرت وجود ندارد.
کره شمالی و ترکمنستان مرکز جهنم ایستا هستند که رابطه مردم آنها با خبر- فریب سازی دولت از بقیه دنیا قطع شده است. در حالی که در اریتره (١٧٣) آخرین کشور رده بندی برای دومین سال متمادی هنوز رئیس جمهور اسایاس آفورکی و قبیله کوچک ناسیونالسیت و پارانویایش بر جوان ترین کشور آفریقا حمکرانی می کند.
جامعه جهانی و از جمله اتحادیه اروپا فقط به تکرار تنها راه حل “گفتگو” است، بدون در بر داشتن هیچ نتیجه‌ای بسنده می‌کند، ظاهرا تا زمانی که دولت‌های اقتدارگرا می‌توانند اعتراضات را بی هیچ خطری جز نارضایتی بدون عواقب چند دیپلمات نادیده انگارند. مصون از مجازات هستند.

خطر فساد و کین آفرینی سیاسی

بیماری دیگری، برای از دست دادن رده در دمکراسی‌ها فساد است. نمونه بد آن بلغارستان (۵۹) است. چراغ قرمز اروپا، یادآور آن است که انتخابات با رای همگانی، کثرت‌گرایی رسانه‌ها و تضمین‌های قانون اساسی معیار‌های کافی و معتبر برای ادعای داشتن آزادی مطبوعات نیست. باید فضا مناسب نیز در جهت آزادی گردش اطلاعات و بیان عقاید وجود داشته باشد. تنش های اجتماعی و سیاسی در پرو (١٠٨) یا در کنیا (۹٧) سیاسی شدن رسانه‌ها در ماداگاسکار (۹۵) و یا در بولیوی (١١۵) و در برزیل (٨٢) که در آنها روزنامه‌نگاران قربانی خشونت می‌شوند، نمایانگر آلوده شدن این دمکراسی های رو به رشد با این سم هستند. کسانی که با مصونیت کامل قوانین را برای ثروتمندتر شدن زیرپا می گذارند و روزنامه نگاران ” کنجکاو” را مجازات می کنند، عوامل نگاه داشتن بسیاری از “کشورهای بزرگ” در رده های شرم آور هستند. ( نیجریه در رده ١٣١، مکزیک در رده ١۴٠ و هند در رده ١١٨).
برخی از کشورهای مدعی ” کشوری بزرگ” بودن، عامدانه رفتاری خشن، ناعادلانه و در یک کلام نگران کننده از خود نشان می دهند. از جمله ونزوئلا (١١٣) که شخصیت و فرمان‌های شاهانه‌ی رئیس جمهور هوگو چاوز اغلب اوقات تخریب‌گر است. روسیه‌ی جفت پوتین- مددوف (١۴١) کنترلی کامل بر رسانه‌ها عمومی و مخالفان اعمال می کند. همچون آناپولیتکوفسکایا هرسال چند روزنامه نگار با گلوله ” افراد ناشناس” که در اغلب موارد نزدیک به سرویس‌های امنیتی تحت هدایت کرملین هستند به قتل می رسند.

مقاومت تابو ها

در میانه‌ی جدول رده بندی کشورهایی هستند در تردید میان سرکوب و آزادی، در این کشورها تابوها غیر قابل عبور هستند. در گابن (١١٠) کامرون (١٢۹) و یا مراکش (١٢٢) و عمان (١٢٣) ، در کامبوج (١٢۶) و یا در اردن (١٢٨) و یا در مالزی (١٣٢) به‌عنوان مثال مطرح کردن نام رئیس جمهور یا شاه و یا اطرافیان و حتا افتضاحات احتمالی آنها کاملا ممنوع است. قانون‌گذاری آزادی ستیزانه در سنهگال (٨۶) و یا در الجزایر (١٢١) با نقض استاندارهای دمکراتیک جهانی پذیرفته شده از سوی سازمان ملل متحد بطور مداوم روزنامه نگاران را به زندان می فرستد.
سرکوب در عرصه اینترنت نیز نشانگر سرسختی تابوهاست. در مصر (١۵۶) تظاهرات های ابتکاری بر روی اینترنت پایتخت را پریشان و دولت را که امروز هر کاربر اینترنت را خطری بالقوه برای کشور می‌داند، نگران کرده است. استفاده از مسدود سازی هر ساله بیشتر می‌شود و کشورهای سرکوبگر برای زندانی کردن وب‌نگاران و وبلاگ‌نویسان تردید به خود راه نمی دهند. اگر چین برای استفاده قابل توجه از ابزار تکنیکی و کنترل کاربران در میان کشورهای ” نقطه‌های سیاه وب” صدر نشین است سوریه قهرمان منطقه‌ای سایبر سرکوب را کسب کرده است.
در هفتمین رده بندی به ندرت کشوری صعود داشته است. لبنان (۶٧) در پی پایان یافتن سوقصد به روزنامه‌نگاران متنفذ در سالهای اخیر، جایگاه منطقی خود را بازیافته است. و هایتی (٧٣)همچون آرژانتین (۶٨) و یا مالدیو (١٠۴) صعود کند خود را ادامه می‌دهد. در عوض توقف انتقال دمکراتیک در موریتانی (١٠۵) مانع پیشرفت آن شده است. در چاد (١٣٣) و یا در سودان (١٣۵) دستاوردهای چند ساله اخیر با استقرار ناگهانی سانسور از بین رفتند.
افغانستان (١۵۶) به یکباره در پی افزایش خشونت ها از سوی طالبان و جنگ سالاران و البته از سوی نمایندگان دولت سقوط کرده است.

جایگاه بد ایالات متحده امریکا در خارج از حطیه سرزمینی (١١۹) از جمله به خاطر رویه‌ی بد ارتش امریکا در افغانستان است . جاوید احمد خبرنگار افغان شبکه تلویزیون کانادایی سی تی وی(CTV) به شکل خودسرانه چندین ماه را بدون حکم قضایی در بازداشت بسر برد.

ایالات متحده امریکا در هفتمین رده بندی هشت رده صعود کرده است. آزادی سامی الحج فیلم بردار شبکه تلویزیونی الجزیره پس از شش سال زندان در پایگاه نطامی گوانتانامو عاملی برای این صعود بوده است. با این حال نفی اصل “حفظ منبع خبر ” از سوی دادگاه های فدرال برای روزنامه‌نگاران همچنان خطر محسوب می‌شود. اما از تعداد روزنامه نگاران احضار شده به مراجع قضایی برای معرفی منابع خبری خود در طی ماه های اخیر کاسته شده است و هیچکدام از احضار شدگان نیز در این مدت زندانی نشده اند. اما مصونیت از مجازات وجود دارد یک سال پس از قتل شانسی بایلی سردبیر هفته نامه اوکالاند پست در کالفرنیا در ٢ اگوست ٢٠٠٧ روند رسیدگی به این پرونده در درگیری های بر سر منافع محلی با کندی روبروست و عدم دخالت دستگاه قضایی فدرال نشانگر یکی از عوامل عدم موفقیت امریکا در بدست آوردن جایگاهی بهتر در رده بندی است. موارد متعدد دستگیری‌ روزنامه‌نگاران در مدت کنوانسیون‌های معرفی نامزدهای دمکرات‌ و جمهوری‌خواه نیز مورد محاسبه قرار گرفته است.

شش کشور در خاور میانه هر سال در پائین ترین رده های جدول رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات قرار می‌گیرند. قهرمانان سرکوب در این منطقه امسال نیز رده خود را حفظ کرده‌اند. در عراق (١۵٨) آزادی بیان دیگر به اتوپیا تبدیل شده است. در سوریه (١۵۹) در لیبی (١۶٠) در عربستان سعودی (١۶١) و در سرزمین های خودمختار فلسطین (١۶٣) و یا در ایران (١۶۶) روزنامه‌نگاران یا در محاق سانسوری همه جانبه قرار دارند و یا با خشونتی تباه کننده دست به گریبانند. سرزمین های خودمختار فلسطین هیچگاه به این اندازه سقوط نکرده اند. بیلان درگیری میان جناحهای حاکم بر سر قدرت برای آزادی بیان ویرانگر بوده است. مسئولیت ارتش اسرائیل در قتل خبرنگار رویترز در آوریل ٢٠٠٨ و مصونیت از مجازات سربازان مستقر در تیرفاتال توضیح‌گر سقوط اسرائیل در خارج از حطیه سرزمینی است (١۴۹)