درگذشت مادر آفریقا

رادیو زمانه- پرویز جاهد
[email protected]

در خبرها آمده که میریام ماکبا، خواننده بزرگ آفریقای جنوبی، معروف به مادر آفریقا و ملکه آواز آفریقایی بر اثر سکته قلبی در سن ۷۶ سالگی درگذشت.

میریام در تمام دوران آپارتاید در آفریقای جنوبی یعنی از دهه ۶۰ تا اوایل دهه ۹۰، از مخالفان جدی و سرسخت حکومت نژادپرست آفریقای جنوبی بود و مخالفت خود را با سیاست‌های تبعیض نژادی در این کشور در ترانه‌ها و آوازهای خود منعکس کرده است.

آوازهای او، ترانه‌هایی در دفاع از حقوق انسانی قاره سیاه و بیانگر رنج‌ها و دردهای سیاهان است. او دارای صدایی گرم، پراحساس و قدرتمند بود و ترانه‌ها را با شور و حرارت بسیاری اجرا می‌کرد.
میریام نه تنها در آفریقای جنوبی، خواننده مطرحی بود بلکه آوازه‌ای بین‌المللی داشت و در بسیاری از کشورهای جهان کنسرت برگزار کرده است. اما زندگی شخصی او بسیار تراژیک و سراسر درد و رنج بود از بی‌عدالتی، تبعیض و آشوب گرفته تا زجر و تبعید.

میریام تحت تاثیر موسیقی جاز سیاهان آمریکا و موسیقی رگتایم بود و از ترکیب این نوع موسیقی با ریتم‌های موسیقی بومی آفریقای جنوبی، سبک ویژه‌ای به وجود آورد که مبیوب (mbube) خوانده می‌شود.
او در سال ۱۹۸۸ خاطرات خود از زندگی در رژیم آپارتاید را با عنوان «مابکا، داستان من» منتشر کرد. در این خاطرات او از بستگان و دوستانش نقل می‌کند که صدای او را با آواز بلبل مقایسه کرده و او را به آواز خواندن تشویق می‌کرده‌اند.

میریام در سال ۱۹۵۸ در فیلم مستند ضد استعماری «آفریقا بازگرد» ساخته فیلمساز آفریقایی لیونل روگوزین، ظاهر شد و در آن به اجرای آواز پرداخت. هنگام نمایش این فیلم در فستیوال ونیز از او نیز دعوت به عمل آمد.

سفر به اروپا و آمریکا، این امکان را برای او فراهم آورد تا با برخی گروه‌ها و چهره‌های مشهور موسیقی جاز آمریکایی مثل هری بلافونته آشنا شود و به آوازخوانی در کلوپ‌های شبانه جاز بپردازد.

با شنیدن خبرمرگ مادرش در قتل‌عام خونین شارپ ویل آفریقای جنوبی در سال ۱۹۶۰، تصمیم به بازگشت به کشور گرفت اما حکومت آفریقای جنوبی مانع از ورود او به کشور و شرکت او در تشییع جنازه مادرش شد.

از آن تاریخ به بعد میریام به مدت ۳۰ سال در تبعید زندگی کرد. زندگی در تبعید اگرچه برای او دشوار و دلتنگی‌آور بود، اما باعث رشد و موفقیت او گردید.

در تبعید بود که با ستارگانی چون مارلون براندو، بینگ کرازبی و مریلین مونرو آشنا شد و به همراه مریلین مونرو در جشن تولد جان‌اف کندی شرکت کرد و آواز خواند.

صدای او در تمام دوران تبعید، در کشورش ممنوع بود و توزیع نوارهایش جرم محسوب می‌شد. در سال ۱۹۶۲ از سوی هایله سلاسی، پادشاه اتیوپی برای شرکت در مراسم افتتاح سازمان متحد آفریقایی به این کشور سفر کرد و در آنجا به اجرای کنسرت پرداخت.

وی در سال ۱۹۶۵ به همراه هری بلافونته، جایزه گرمی را دریافت کرد. او نخستین خواننده زن سیاه‌پوستی بود که این جایزه را دریافت می‌کرد. پاتا پاتا (Pata Pata) و کلیک سانگ (Click Song) از جمله مشهورترین ترانه‌های اوست که در خارج از آفریقای جنوبی خوانده و در دوران تبعیدش هرگز در کشورش شنیده نشد.

میریام به تدریج در تبعید، فعالیت‌های سیاسی‌اش را علیه رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی گسترش بخشید. در سال ۱۹۶۷ با استوکلی کارمیچل، رهبر جنبش انقلابی پلنگ سیاه ازدواج کرد و با او در کشور مارکیسستی گینه ساکن شد.

بعد از مرگ ناگهانی دخترش در گینه، دچار جنون و بیماری روانی شد. اقامت او در گینه باعث شد که دیگر نه تنها نتواند به کشور خود سفر کند بلکه بسیاری از کشورهای غربی نیز از دادن ویزا به او خودداری کردند.
اما سرانجام توانست از گینه به سوئیس سفر کرده و در آنجا اقامت گزیند. در سال ۱۹۸۶، میریام به خاطر تلاش‌های صلح‌طلبانه‌اش، جایزه صلح داگ هامرشولد را به دست آورد.

در سال ۱۹۸۵ زمانی که بعد از ۱۱ سال در رویال فستیوال هال لندن کنسرت اجرا کرد، به خاطر پشت کردنش به دنیای غرب و توهین به سفیدپوستان مورد انتقاد قرار گرفت.

او در پاسخ به این انتقادها گفت: «‌مردم مرا به نژادپرستی متهم می‌کنند اما من تنها از عدالت و انسانیت دفاع می‌کنم. مردم می‌گویند من به خاطر سیاست می‌خوانم اما من به خاطر حقیقت می‌خوانم».

او مدتی قبل در گفت و گو با روزنامه گاردین در مورد سیاسی بودن آهنگ‌هایش گفت: «من یک خواننده سیاسی نیستم. نمی‌دانم معنی این واژه چیست. مردم فکر می‌کنند من فقط راجع به آنچه در آفریقای جنوبی گذشته، می‌خوانم اما نه! من در‌باره زندگی خودم می‌خوانم و در آفریقای جنوبی همه در‌باره آنچه بر ما رفته است به‌خصوص آنچه ما را آزار داده است، می‌خوانیم».
میریام در سال ۱۹۹۰ بعد از ۳۰ سال زندگی در تبعید، به دعوت نلسون ماندلا به آفریقای جنوبی بازگشت و مورد استقبال وسیع هموطنانش قرار گرفت. وی بعد از بازگشت به کشور گفت:
«برای من مثل زندگی دوباره است. موسیقی من سال‌ها در خانه‌ام ممنوع بود. اینک به خانه‌ام برگشته‌ام و دلم می‌خواهد گریه کنم».

اما وضعیت موسیقی آفریقای جنوبی در غیبت طولانی او، کاملاً تغییر کرده بود و بعد از مدتی دیگر فضایی برای اجرای کنسرت های میریام وجود نداشت. بسیاری از موسیقی‌دان‌ها و خوانندگان جدید این کشور نمی‌دانستند که او کیست و چه کرده است.

وقتی در سال ۲۰۰۵ اعلام بازنشستگی کرد، بسیاری از مردم آفریقای جنوبی در اعتراض به او گفتند تو نیامدی که با ما خداحافظی کنی. با این حال او هیچ‌گاه دنیای موسیقی را ترک نکرد و تا لحظه مرگ به آوازخواندن ادامه داد.
آخرین کنسرت میریام در ناپل ایتالیا بود که روز گذشته انجام شد و وی بعد از اجرا ناگهان دچار حمله قلبی شد و به بیمارستان ناپل منتقل گردید، اما در آنجا درگذشت.

این کنسرت علیه مافیا و جنایت‌های سازماندهی شده برگزار شده بود. وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی مرگ میریام را مرگ یکی از بزرگ‌ترین خوانندگان زن دوران ما خواند.

سندیل مملا، سخنگوی وزارت فرهنگ آفریقای جنوبی نیز درگذشت میریام را فقدانی بزرگ، نه تنها برای این کشور بلکه برای جامعه بشری دانست.