بیکاری زنان ایرانی زیاد است
فضای فعالیت‌های اجتماعی مردانه است
سرمایه – آزاده عصاران: «تحلیل تحولات اشتغال زنان نشان می‌دهد که فضاهای عمومی باید برای فعالیت تجاری زنان بازتر شده و دولت بپذیرد که دیگر نمی‌تواند کارآفرین بزرگ جامعه باشد.»
اعظم خاتم، جامعه شناس و عضو گروه مستقل تحقیق زنان که سال‌هاست در زمینهء زنان و مسایل شهری فعالیت می‌کند، این موضوع را به عنوان نتیجه تحقیق خود در زمینهء اشتغال زنان در ایران اعلام می‌کند.
او روز گذشته در سالن کنفرانس یونیسف در میان تعداد زیادی از فعالان در عرصه‌های اجتماعی زنان این موضوع را مطرح کرد که چرا میزان اشتغال زنان در ایران نسبت به کشورهای مشابه، کمتر است؟ از آن‌جایی که آمار کامل و صحیحی در مورد اشتغال زنان در دسترس نیست، باید به آمار سال ۷۵ که ممکن است زیاد هم صحیح نباشد، رجوع کرد. خاتم با ارجاع به این آمار گفت: «طبق آمار زنان در سال ۷۵، ۱۱ درصد نیروی کار را تشکیل می‌دادند و براساس نمونه‌گیری در سال ۸۳ – ۸۲، کمتر از ۱۵ درصد بود. این در حالی است که در ترکیه، این آمار به ۲۵ درصد و در کرهء جنوبی به ۴۰ درصد می‌رسد.»
خاتم معتقد است که دلیل اصلی پایین بودن آمار اشتغال زنان ایرانی را باید به دو عامل کلی نسبت داد: «در جوامع نفتی به دلیل این‌که نظام باز توزیع درآمد از بخش‌های بالای جامعه وجود دارد، یک نفر می‌تواند کار کند و زندگی پنج نفر را تامین کند. این موضوع در کشورهای غیرنفتی اصلائ معنایی ندارد. همچنین در کشورهای اسلامی، حضور زن در حوزه‌های بیرون از خانواده، مورد تایید باورهای دینی و اجتماعی نیست و باماندن زن در منزل، تقسیم کار سنتی و نان‌آوری مرد صورت می‌گیرد.»
او در نهایت به این اشاره کرد که این دلایل برای کم‌کاری زنان در جامعه ایران کافی نیست چون ونزوئلا کشوری نفت‌خیز و ترکیه کشوری با مسلمانان زیاد هستند اما آمار زنان شاغل در آن‌ها بسیار بالاتر از ایران است.
از سوی دیگر، در ایران زنان روستایی یا زنان کم درآمد و حتی زنانی که فعالیت غیررسمی مثل آرایشگری و کارهای کامپیوتری در منزل انجام می‌دهند، در این آمار جایگاهی ندارند. او گفت: «در ایران میزان سواد و تحصیل ارتباط بسیار مهمی با اشتغال دارد. زنان با تحصیلات عالی چهار برابر زنان با تحصیلات متوسطه و ۱۳ برابر زنان بی‌سواد، امکان اشتغال دارند. مسالهء دیگر هم ازدواج و فرزندآوری است که باعث از کار دست کشیدن زنان می شود. در واقع با وجود همهء محدودیت‌ها وقتی یک زن وارد عرصه کار اجتماعی می‌شود به دلیل ازدواج یا مسوولیت‌های خانوادگی دوره اشتغالش به شش تا هفت سال تقلیل می‌یابد. این موارد باعث می‌شود که زنان به رده‌های بالا و مدیریتی، نایل نشوند.»
وی با اشاره به نزدیک بودن آمار اشتغال زنان در مناطق شهری و روستایی در ایران، گفت: «جای تعجب دارد که این آمار تا این حد نزدیک به هم است. ۱۴ درصد نیروی کار فعال شهری در سال ۸۱ زنان بودند و این آمار در مناطق روستایی مشابه است. در حالی که زنان شهری به دلیل توسعه و افزایش جمعیت باید آمار اشتغال بالاتری داشته باشند.»
به گفتهء او نیروی کار زنان ایرانی در بخش فعالیت‌های ساختمانی، فروش، حمل‌و‌نقل و تجارت فقط یک درصد از کل را تشکیل می‌دهد.
در حالی که در بسیاری از کشورها نقش اصلی در امورتجاری و حمل‌و نقل به عهدهء زنان است درکشور ما هرچقدر فعالیت‌ها در حوزهء صنعتی پیچیده‌تر میشوند، زنان نقش کمتری را ایفا می‌کنند; اما این مساله به فضای عمومی و مردانهء کار برمی‌گردد، نه سختی کار.
خاتم با اشاره به کاهش اشتغال دختربچه‌ها درایران گفت: «هر چند که در عرصهء اشتغال زنان در ایران اتفاقات خاصی نیفتاده اما در چهار دههء اخیر، اشتغال کودکان به شدت کاهش پیدا کرده است; میزان اشتغال دختربچه‌ها در سال ۳۵، هشت درصد بوده و سال ۷۵ به یک درصد رسیده، در حالی که میزان تحصیل آن‌ها به ۹۳درصد رسیده است.»
وی با اشاره به مطالعهء تاریخی که از سال ۱۳۳۵، در ایران در زمینهء اشتغال زنان انجام شده، گفت: «در سال ۳۵، کمتر از ۱۲درصد زنان در مشاغل تخصصی فعال بودند، نفت در این سال نقش مهمی نداشت و بیشتر فعالیت آن‌ها، کارگری بود. در سال ۱۳۵۵ درآمد نفت بالا رفت و زندگی مدرن شد. از این‌سال‌ها به بعد، دوسوم زنان در فعالیت‌های علمی – تخصصی و کارمندی فعال شدند. زنان کارگر هم به عنوان زنان طبقات پایین شهری در دو دهه قبل از انقلاب، در منزل ماندند. در بسیاری مواقع هم با تصور غربی شدن مشاغل زنانی که با حجاب و در محیط بسته فعال بودند، از فعالیت رانده شدند.» به گفتهء او اشتغال زنان در حالی در دههء ۵۰ نماد تجدد شد که در دههء ۳۰ نماد فقر بود. در حالی که در دههء ۷۰ و ۶۰ گرایش به اشتغال در میان زنان افزایش یافت، هر چند که بازار کار اجازه نمی‌داد.
او در انتها، اعلام کرد: «نرخ بیکاری در میان زنان ایرانی بسیار بالاست و از آن‌جایی که دولت در این‌سال‌ها فرصت‌های شغلی کافی ایجاد نکرده، باید به بخش خصوصی اجازه دهد فعالیت‌های مستقل و خرد زنان را بپذیرد چرا که نقش زنان در فعالیت‌های اقتصادی در هر کشوری، نشان دهندهء توسعهء اجتماعی و اقتصادی آن کشور است.»