بالاتر از بامیان، نبش پنجشیر/شهرهای افغانستان در تهران

محمد معصومیان

کانون زنان ایرانی

نگاه شهروندان به نام گذاری کوچه هایی در تهران به نام شهرهای افغانستان

«کاش از این کارهای نمادین بیشتر می‌شد، من که خوشحالم نام کوچه از عدد به نامی که یادآور ایران قدیم است تغییر کرده.» منصور که تقریباً ۶۰ ساله به نظر می‌آید تازه از راه رسیده و درحال پارک کردن ماشین در کوچه قندهار است. آن طور که می‌گوید به‌خاطر مشغله کاری از همسایه‌ها در گروه واتس اپی ساختمان فهمیده که نام کوچه تغییر کرده است. ماشین را پارک می‌کند و چند قدمی تا سر کوچه می‌آید تا با چشمان خودش ببیند. می‌شود از برق چشم‌ها فهمید که از این نام‌گذاری سر ذوق آمده است. به بهانه تغییر نام بعضی از کوچه‌های تهران به شهرهای حوزه فرهنگی و تمدنی ایران ازجمله افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان و قفقاز به خیابان محمد مصدق «نفت شمالی سابق» در بلوار میرداماد رفتم تا احساس و نظر مردم را از این تغییر نام‌ها بدانم.

دیوار خانه‌های مصدق شمالی و کوچه‌هایش در عصر نارنجی رنگ شهریور پر از نقش و نگار سایه درختان است. ساعت آبیاری باغچه و درختان فرارسیده و از درهای باز مجتمع‌‌ها و آپارتمان‌ها بوی خاک نم خورده می‌آید. رضا که در کوچه بامیان با شلنگی در دست مشغول آب دادن درختان محوطه بیرونی یک ساختمان است اهل بدخشان افغانستان است و تقریباً ۱۰ سالی است که در ایران زندگی می‌کند و شغلش سرایداری است. خانه کوچکی در یک آپارتمان شیک دارد و این روزها تمام فکر و ذکرش افغانستان است و دوستان و فامیلی که آنجا دارد. وقتی حرف می‌زند حس می‌کنم واقعاً در افغانستان هستم، مکانی آرام روی یک تپه زیر درخت صنوبری در بامیان. «بار اولی که رفتم خرید کنم و یکدفعه نگاهم به‌نام کوچه‌ها افتاد، برای اولین بود که حس کردم در خانه خودم زندگی می‌کنم اما راستش تا وقتی کشور اوضاعش خوب نیست چه فرقی می‌کند اسم این کوچه‌ها چه باشد؟ تا آن طرف خراب است، این طرف هرچه درست کنند چه فایده دارد؟»

همین‌طور که حرف می‌زنیم زنی از ساختمان بیرون می‌آید و با رضا خوش و بش می‌کند. از او می‌پرسم آیا می‌داند بامیان کجاست؟: «بله همانجایی که چند سال پیش طالبان مجسمه‌های بودایش را تخریب کرد، ولی کاش اسم کوچه ما پنجشیر بود.» او مصادف شدن اتفاقات اخیر با تغییر نام کوچه‌ها برایش جالب است و از اینکه نام شهر یک کشور همزبان را روی کوچه گذاشته‌اند خوشحال است. حرف‌هایش که تمام می‌شود به سمت در می‌رود اما انگار چیزی یادش آمده باشد برمی‌گردد و از رضا احوال دوستش عارف را می‌پرسد که در مزارشریف بوده و رضا می‌گوید: «الان در میمنه هستند هر روز صبح در تماس هستیم خدا را شکر امن و امان هستند.»

کوچه‌ها خلوت است و مردم با ماشین یکراست وارد پارکینگ می‌شوند. کوچه قندهار اما فروشگاه زنجیره‌ای بزرگی دارد با چند کارمند که دورهم در اتاقی کوچک داخل کوچه نشسته‌اند. به‌نظر انباردار می‌آیند. تا نظرشان را در مورد تغییر نام کوچه می‌پرسم مردی که پشت میز نشسته باخنده شروع می‌کند به حرف زدن: «همه جا را افغانستان کردند رفت، البته آنطرف یک سرایدار افغانستانی داریم خیلی راضی است.» کارمند دیگر می‌پرد وسط حرف: «تمام خیابان‌های ما شده برای کشورهای عربی پس تاریخ ما کجاست؟ مرد پشت میز دوباره ادامه می‌دهد: «چرا اسم شهرهای پاریس را نمی‌گذارند؟ شهرهای لندن؟ چرا اسم کشور بدتر از خودمان را می‌گذارند؟» برای آنها توضیح می‌دهم که هدف این نام گذاری‌ها چه بوده و مرد پشت میز می‌گوید: «خب اگر بحث تمدن است چرا اسم شهرهای آلمان را نگذاشتند؟ ما هم آریایی هستیم آنها هم هستند دیگر.»

 از قندهار وارد پنجشیر می‌شوم. آن طرف خیابان است و همان ابتدا از زنی که درحال پیاده شدن از ماشین است می‌پرسم زندگی در پنجشیر چه حسی دارد؟ فرزندش که باید ۱۰ ساله باشد، با تعجب نگاهمان می‌کند: «راستش از صفر تا صد اخبار افغانستان را دنبال می‌کنم. به پنجشیر و مقاومتش هم افتخار می‌کنم اما هنوز احساساتم گل نکرده چون همین الان که وارد کوچه شدم تازه دیدم نام کوچه عوض شده، چند وقتی بود که خانه مادرم بودم. الان دیدم خیلی برایم عجیب بود.»

مرد جوانی در پاسخ به سؤالم طوری نگاهم می‌کند که انگار بی‌معنی‌ترین سؤال ممکن را پرسیده‌ام و زن دیگری ابتدای کوچه خجند با نگاهی عاقل اندر سفیه می‌گوید با اینکه چند روزی هست دیده نام کوچه تغییر کرده هیچ اهمیتی برای او نداشته و حتی یک جست‌و‌جوی ساده هم نکرده و در پایان می‌پرسد: «شهری در فلسطین است؟» اما آقا جواد که ساکن کوچه پنجشیر است با چشمانی که برق می‌زند، می‌گوید: «هم خودم هم بچه‌ها و همسایه‌ها تا جایی که دیده‌ام از این تغییر نام خوشحال هستند. همه این مدت مقاومت احمد مسعود را دنبال کردیم و خیلی خوشحالیم که نام پنجشیر روی کوچه ماست.» برای آقا جواد که ۲۵ سال است در این محل زندگی می‌کند هم این تقارن اتفاقات افغانستان و تغییر نام کوچه‌ها جالب است. «ما و کشورهای اطراف پیشینه مشترکی داریم حالا این طور مرز کشیده‌اند ولی زبان ما که عوض نشده، همه فارسی حرف می‌زنیم و همین، چه بعضی خوش شان بیاید چه نیاید باعث می‌شود احساس همدلی بیشتری با آنها داشته باشیم.»