دختران افغان، رویای آموزش و کابوس محرومیت
یافته‌های بی‌بی‌سی نشان می‌دهد که در پنج ولایت بزرگ افغانستان بیش از نیمی از دختران دوره ابتدایی از ادامه آموزش در دوره‌های متوسطه باز می‌مانند.
این گزارش آمار حضور دختران در دوره ابتدایی متوسطه را در ولایات بلخ، ننگرهار، قندهار، فراه و هرات مورد بررسی قرار داده و دلایل بازماندن دختران از آموزش دوره‌های متوسطه و لیسه را نیز جست‌وجو کرده است.
از شرق تا غرب و از جنوب تا شمال افغانستان، به هر ولایتی که سر بزنید، شمار دخترانی را که رویای آموزش آنان به کابوس محرومیت از ادامه آموزش مبدل شده بیش از پسرانی است که به دلایل مختلف از ادامه تحصیل به دوره متوسطه باز می‌مانند.
در قندهار در جنوب افغانستان، همه ساله تفاوت بین شمار دخترانی که جذب مکاتب و آنانی که موفق به کسب سند فراغت از مکتب می‌شوند، تکان دهنده است.
«عبدالقادر پیوستون»، رئیس اداره معارف (آموزش و پرورش) قندهار می‌گوید از جمله ۱۲ هزار دانش‌آموزان تازه وارد دختر تنها کم‌تر از ۵۰۰ دختر از صنف (کلاس) دوازدهم فارغ‌التحصیل می‌شوند؛ یعنی بیش از ۹۵ درصد دخترانی که در ولایت قندهار برای ورود به مکتب نام‌نویسی می‌کنند ادامه آموزش در دوره متوسطه و لیسه بازمی‌مانند.
وی می‌گوید: «هر سال شمار زیادی از دختران را وارد مکتب می‌کنیم؛ اما تعداد دخترانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند کم است. اگر در سال ۲۰۱۷ مطابق آمار ما، ۱۱ هزار و یکصد دختر را در نظر بگیریم و چند سال بعد آنان که به صنف دوازدهم می‌رسند را در آمار بیاوریم خواهیم دید که تنها چندصد دختر باقی مانده است.»
او می‌افزاید: «بر اساس آمار ، در سال گذشته ۱۳ هزار دختر را در مکتب نام‌نویسی کردیم، اما وقتی شمار دختران فارغ‌التحصیل شده را در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ حساب کردیم، دیدیم که تعداد آنها ۲۲۵ نفر بودند.»
به گفتۀ پیوستون، آنچه در قندهار سد راه دختران شده، بیش از هر عامل دیگری، طرز تفکر و فرهنگ سنتی است. همین که دختران کمی بزرگ‌تر می‌شوند، برخی خانواده‌ها ننگ‌آور می‌دانند که دختران جوان آنها به مکتب بروند.
از ولایت‌های شرقی افغانستان، ننگرهار ظاهرا تنها ولایتی است که آمار دخترانی را که پس از دوره ابتدایی، از رفتن به مکتب بازمانده‌اند ثبت کرده است.
«آصف شینواری»، سخنگوی اداره معارف ننگرهار می‌گوید از حدود ۱۸۰ هزار دختری که شش سال پیش برای ورود به مکتب ثبت نام کردند، نزدیک به نیمی از آنها نتوانستند پس از صنف ششم به درس خواندن ادامه دهند.
وی می‌گوید: «ما ۱۸۰ تا ۱۸۲ هزار شاگرد دختر در صنف‌های اول تا ششم داشتیم. این رقم را اگر با شمار شاگردان صنوف بالاتر تا دوازدهم مقایسه کنیم، می‌بینیم که بیش از ۸۰ هزار دختر مکتب را ترک کرده‌اند. رقمی که تا صنف ششم ۱۸۰ هزار نفر بود، حالا تا صنف دوازدهم وقتی محاسبه کنیم خود ۹۰ هزار هستند.»
شینواری افزود: «بازماندن دختران از ادامه تحصیل به دوره متوسطه در ولایت ننگرهار و به‌ویژه در ولسوالی‌های (شهرستان‌های) آن دلایل مختلفی دارد، اما مهم‌ترین علت ناامنی است. مهاجرت، کم‌بود معلمان حرفه‌ای و نبود فضای مناسب آموزشی از دیگر عوامل این امر شمرده می‌شود.»
وقتی از شرق به غرب افغانستان می‌رویم با وضعیت متفاوت‌تری روبه‌رو می‌شویم.
«محمدصابر فاروقی»، رئیس اداره معارف ولایت فراه می‌گوید: «در ولسوالی‌های ناامن گلستان، خاک‌سفید، بکوا و پشت‌رود، ۵۰ هزار دختر پس از صنف ۴ یا ۵ از درس باز مانده‌اند. علت بازماندن دختران از رفتن به مکتب در این جا هم نظر به گفته این مقام حکومتی، مشکلات فرهنگی است نه امنیتی. فعلا که مشکل از طرف مخالفان مسلح دولت حل شده و می‌گویند به معارف و مکاتب کار نداریم، متاسفانه زمان هم گذشته و مشکلات فرهنگی و اجتماعی حالا زیاد است. اکثر مردم دختران خود را مخصوصا در دروه متوسطه به مکتب نمی‌گذارند. تا صنف چهار و پنج می‌مانند اما پس از آن که سن دختران بالا می‌رود، مانع رفتن آنها به مکتب می‌شوند.»
در همسایگی فراه، هرات در صدر فهرست ولایاتی است که بیشترین شمار شاگرد دختر را جذب می‌کند، ولی در این جا نیز همین که شاگردان دختر به پله‌های بالتر می‌روند، حضور آنها در چوکی‌های/صندلی‌های مکتب‌ها کم‌رنگ‌تر می‌شود.
مسئولان آموزش و پرورش هرات می‌گویند هر سال ۱۳ تا ۱۴ هزار نفر از مکاتب هرات فارغ‌التحصیل می‌شوند. بیش از ۶۰ درصد آنها دختر هستند. اما این جا هم تفاوت آشکاری بین شمار خترانی که شامل مکتب می‌شوند و آنانی که موفق به ادامه تعلیم تا ختم دوره لیسه می‌شوند، وجود دارد.
امسال به گفته مسئولان معارف هرات، ۳۷ هزار دختر جذب مکاتب شدند، اما انتظار نمی‌رود که یک‌سوم آنها بتوانند تا صنف دوازدهم به آموزش ادامه دهند.
در ولایت شمالی بلخ هم تفاوت چشمگیر است. مثلا در سال ۱۳۸۴ در این ولایت ۳۵ هزار شاگرد، که حدود ۱۴ هزار آنها دختر بودند، نام‌نویسی کردند، ولی به گفته مسولان معارف بلخ، سال گذشته تنها کمی بیشتر از شش هزار دختر از دوره لیسه فارغ‌التحصیل شدند؛ یعنی نزدیک به نیمی ازدختران تازه وارد ۱۲ سال پیش در بلخ نتوانستند آموزش مکتب را به پایان برسانند.
با این همه، وزارت معارف افغانستان می‌گوید تنها ۸ درصد از دخترانی که دوره ابتدایی را به پایان رسانده‌اند و وارد دوره متوسطه می‌شوند، از ادامۀ آموزش بازمی‌مانند.
با آن‌که در گزارش بی‌بی‌سی وضعیت آموزش دختران تنها در پنج ولایت بررسی شده، ولی می‌شود گفت میانگین آمار محرومیت دختران از آموزش در دوره متوسطه به مراتب بیشتر از آنچه است که وزارت معارف افغانستان می‌گوید.
